تصفیه فاضلاب بیمارستانی

يكي از منابع مهم توليد فاضلاب در سطح اجتماع، بیمارستان‌ها، ساير مراكز ارائه‌دهنده خدمات بهداشتي درماني، آزمایشگاه‌های تشخيص طبي و آزمایشگاه‌های تحقيقات پزشكي هستند كه به فاضلاب توليدي آن‌ها فاضلاب بیمارستانی گفته می‌شود.

 با توجه به امكان حضور آلاینده‌های خطرناك نظير میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا، مواد دارويي، فلزات سنگين، مواد شيميايي مصرفي در آزمایشگاه‌ها، عوامل گندزدا، رادیو ایزوتوپ‌ها و… در فاضلاب بیمارستانی، مديريت صحيح آن از اهميت ویژه‌ای برخوردار است و در صورت عدم مديريت صحيح، تهديد بزرگي براي سلامت جامعه و محیط‌زیست بشمار می‌رود.

شدت آلودگی آب یا فاضلاب عبارت است از مقدار مواد آلی و صنعتی قابل‌تجزیه و اکسید شدن که در حجم ضعیفی از آب یا فاضلاب وجود دارد. هرچند این مواد اکسید شدنی بیشتر باشد شدت آلودگی بیشتر است. تعیین میزان شدت آلودگی ازنظر انتخاب نوع تصفیه و طراحی تصفیه خانه ها امری جدی است.

فاضلاب بیمارستانی جزء فاضلاب شهریمحسوب می‌شود و ارگانیسم‌های بیماری‌زا در آن به‌وفور یافت می‌شود و به‌طور متوسط میزان دفع فاضلاب در بیمارستان‌هایی که کمتر یا حدود ۱۰۰ تخت دارند هر تخت ۳۴۵ لیتر در شبانه‌روز در نظر گرفته می‌شود.

كميت فاضلاب بيمارستاني با پارامتر سرانه توليد فاضلاب به ازاي هر تخت با واحد ليتر به ازاي هر تخت در روز بيان می‌شود.

به‌صورت کلی، کیفیت فاضلاب بیمارستان به تعداد تخت‌های بیمارستان، تعداد روزهای ملاقات، فرهنگ مردم و موقعیت اجتماعی بیمارستان، شرایط آب و هوایی، وضعیت بهداشت بیمارستان، وضعیت جغرافیایی بیمارستان، تعداد مراجعین، واحدهای موجود در بیمارستان، بخش تحقیقاتی موجود در بیمارستان، وجود یا عدم وجود آشپزخانه در بیمارستان، وجود بخش امحاء زباله در بیمارستان، وضعیت محل جمع‌آوری زباله عفونی در بیمارستان و رختشوی‌خانه بستگی دارد.

كیفيت فاضلاب بيمارستاني

فاضلاب بیمارستان‌ها عمدتاً حاوی میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا، مواد آلی، چربی، مواد پاک‌کننده، مواد ضدعفونی‌کننده و گندزدا می‌باشند. در بیمارستان‌هایی که مراکز پزشکی هسته‌ای وجود دارد مواد رادیواکتیو با نیمه‌عمر کوتاه جهت درمان و تشخیص استفاده می‌شود.

میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا علاوه بر آن‌هایی که به‌طورمعمول در فاضلاب‌های خانگی یافت می‌شوند بستگی به نوع فعالیت بیمارستان دارد. بیماری‌هایی که معمولاً ارگانیسم‌های ایجادکننده آن‌ها در فاضلاب یافت می‌شود عبارت‌اند از:

وبا، یرقان، فلج اطفال، حصبه، شبه حصبه، سل، دیسانتری باسیلی، مسمومیت‌های ناشی از سالمونلا، کرم‌های نواری انگل روده، شیستوزومیازیس، لیپتوسپیروزیس، اسهال خونی، پروسلوز، سیاه‌زخم (بروسلوز), کرم‌های نماتود و …

اجزاء معمول فاضلاب‌های بیمارستانی شامل موارد زیر است:

• مواد آلی قابل‌تجزیه بیولوژیک
• مواد معدنی (محلول، کلوئیدی یا معلق)
• فلزات سمی (جیوه)
• مواد شوینده (دترجنت‌ها)

ماهیت فاضلاب بیمارستانی

در کل فاضلاب‌های بیمارستانی به دلیل وجود پاتوژن‌های مختلف، فلزات سنگین و ترکیبات شیمیایی – دارویی، ترکیبات کلردار و دترجنت در خود دارای اهمیت ویژه‌ای می‌باشند.

ازآنجاکه بیمارستان محل درمان بوده بنابراین منطقی به نظر می‌رسد که فاضلاب، حاوی مقدار زیادی پاتوژن باشد، فلزات سنگین هم چون جیوه و نقره نیز در برخی از مراحل درمان استفاده می‌‌شوند که خواه‌وناخواه به فاضلاب راه پیدا می‌کنند و خیلی از ترکیبات شیمیایی – دارویی که در فرآیند تشخیص و درمان از آن‌ها استفاده می‌شود بدون تغییر و یا با اندک تغییری از بدن بیمار دفع می‌شود.

از کلر و ترکیبات آن نیز برای گندزدایی فاضلاب و از بین بردن پاتوژن‌ها استفاده گسترده‌ای می‌شود و دترجنت نیز در وسعت زیادی از بیمارستان جهت گندزدایی سطوح و وسایل و … کاربرد دارد.

آنتروویروس‌ها مقدار زیادی در فاضلاب وجود دارند. حضور آن‌ها، به‌عنوان آلودگی ویروسی آب، در پساب‌های بیمارستانی نشانگر حضور ویروس‌های دیگر است. این ترشحات مایع، مستقیماً از طریق لوله‌های فاضلاب آزمایشگاه و به‌صورت کلی بیمارستان به شبکه فاضلاب روی شهری راه می‌یابد و با انجام فرآیندهای فیزیکی و شیمیایی در تصفیه فاضلاب تغییری در آن‌ها ایجاد نمی‌شود.

فاضلاب‌های بیمارستانی که سبب تشدید آلودگی می‌شود حاوی ترکیبات کلردار و یا فلزات سنگینی مانند جیوه و نقره است. مقدار COD گزارش‌شده در برخی از پساب‌های بیمارستانی به ترتیب برابر ۷۰۰ تا ۱۹۰۰ میلی‌گرم در لیتر است. میزان ترکیبات AOX (ترکیبات هالوژنه) موجود در فاضلاب‌های بیمارستانی نسبتاً بالا است، به صورتی که در بخش مرکزی یک بیمارستان شیکاگو میزان آن‌ها تا ۱۰ میلی‌گرم در لیتر رسیده است.

این ترکیبات تجزیه‌پذیری خوبی ندارند و رفتارهای جذبی خوبی نیز از خود نشان نمی‌دهند و بیشترین جرم AOX جداشده از پساب‌های بیمارستانی مربوط به صفحات آزمایش X-ray, حلال‌ها گندزداها، پاک‌کننده‌ها و داروهای کلردار است. مطالعات انجام‌گرفته بر روی بیمارستان‌های آلمان نشان داده است که غلظت این ترکیبات در پساب خروجی بخش‌های ویژه حدود ۱۳/۰ تا ۹۴% میلی‌گرم در لیتر است، درصورتی‌که این مقدار برای پساب خروجی کل بیمارستان بسیار بیشتر است.

غلظت ترکیبات AOX در بخش مرکزی بیمارستان‌های فرانسه در بین ۳۸% تا ۲۴% میلی‌گرم در لیتر است. معمولاً درصد مشارکت داروها در میزان ترکیبات AOX خروجی از پساب‌های بیمارستانی کمتر از ۱۱ درصد است. البته باید این را ذکر کرد که میزان ترکیبات AOX در ادرار افراد بیمار بسیار پایین است. این مقدار معمولاً برابر با ۱/۰ میلی‌گرم در لیتر و ۲/۰ میلی‌گرم در لیتر است. به‌واسطه اثر ترقیق، تأثیر این عوامل خروجی از افراد بیمار بسیار ناچیز است.